Ses Kaydı Temel Bilgileri - Çeşitli Ses Efektleri
Bir müzik eserinin tüm ses katmanlarını memnuniyet verici şekilde kaydetmek, sadece uzun bir yolculuğun ilk adımıdır ve rahatlama zamanı değildir, çünkü daha yapılacak çok iş vardır. Sonraki adım, ses efektlerinin eklenmesi ve işlenmesidir (burada bahsettiğimiz, sesin orijinal kaydından sonraki düzeltme ve işleme sürecidir. Birçok efekt, kayıt sırasında ön eklenti yöntemiyle de yapılabilir; örneğin, kayıt sırasında ekolayzır, reverb gibi donanım efektörleri veya miks masasının bazı efekt işleme özellikleri kullanılabilir). Bu adım, çorba pişirirken baharat eklemek gibidir; çok az eklenirse tatsız olur, çok eklenirse aşırıya kaçar, sadece uygun miktarda eklendiğinde lezzetli olur. Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, birçok müzik prodüksiyon yazılımının ses işleme sırasında yıkıcı olmayan ses düzenleme özelliklerine sahip olmasıdır (örneğin, bir veya birden fazla efekti geçici olarak yüklemek, çalma veya miksaj sırasında bu efektlerin etkili olması, ancak orijinal kaydedilmiş ses dalga formunun değişmemesi, bunun en iyi örneği Samplitude 2496'dır). Uygunsuz işleme nedeniyle pişman olmamak için bu özelliği mümkün olduğunca sık kullanmalısınız. Aşağıda, yaygın kullanılan ses işleme efektlerini kısaca tanıtacağım; spesifik uygulamalar için lütfen pratikte kendiniz keşfedin.
1、Ses Seviyesi (Volume): Bu konuda fazla söze gerek yok sanırım? Yazılım ses seviyesini ayarlarken genellikle üç yaygın yöntem kullanılır: birincisi sürgülü düğme (potansiyometre); ikincisi yüzde; üçüncüsü desibel (dB) değerini artırma/azaltma. Bir diğer yöntem ise, kırpma distorsiyonu (clipping) oluşmamasını garanti ederken, ses seviyesini mümkün olan en yüksek seviyeye ayarlamaktır.
2、Gürültü Azaltma (Noise Reduction): Cihaz gürültüsü, ortam gürültüsü, p sesi (popping), patlama sesi (plosive) gibi istenmeyen parazitlerin azaltılması veya ortadan kaldırılması. Genellikle FFT örnekleme gürültü azaltma, gürültü kapısı (noise gate) kullanma, dengeleme ayarlama gibi yöntemler kullanılır.
3、Dengeleme (Equalizer): Belirli frekans bantlarındaki ses seviyesini artırma veya azaltma. Bildiğimiz gibi, duyabildiğimiz veya duyamadığımız her sesin kendi titreşim frekansı vardır; frekans ne kadar küçükse perde o kadar düşük, frekans ne kadar büyükse perde o kadar yüksektir. Bas sınıfı enstrümanların (viyolonsel, BASS vb.) ana frekansları genellikle 30-300Hz arasındadır, insan sesinin ana frekansları ise 60-2000Hz (2KHz, 1KHz=1000Hz) arasındadır. Genellikle, bir ses tek bir özel frekans tarafından oluşturulmaz; yani kaydettiğimiz bir ses parçası, birçok frekans bandından oluşur (temel ses frekans bandı ve harmoniklerin frekans bandı). Örneğin, kadın sesinin temel frekansı 200Hz-2KHz arasındayken, harmonikleri 8-10KHz'e kadar genişleyebilir, enstrümanlar için de durum aynıdır.
Çoğu zaman, gerekli dengeleme işlemlerini yapmamız gerekir; örneğin, keman tonunun parlaklığını öne çıkarmak için yüksek frekans aralığını artırmak, BASS ve bas davul için ise düşük frekansları uygun şekilde artırıp yüksek frekansları azaltmak gerekir. Özellikle çok sayıda ses katmanı (enstrüman) olduğunda, dengeleme daha da önem kazanır, çünkü tüm eserin ses katmanlarını net ve berrak hale getirir, bulanıklığı önler.
Dengelemenin diğer iki önemli kullanımı: (1) Gürültüyü azaltmak (genellikle kayıt sırasında miks masasının dengeleyicisi kullanılarak ön efekt olarak uygulanır); (2) Yeni tonlar yaratmak.
Aşağıda, referans olması için bazı yaygın enstrüman ve insan sesleri için EQ kazanç/azaltma aralıklarını basitçe veriyorum:
● Gitar ve insan sesinin ana frekans bandı yaklaşık olarak 200Hz-2KHz arasındadır.
● Trampet (Snare) vuruşu (attack): 5K-7K, gövde rezonansı: 160-400Hz; Zil (Hi-hat) ise 10KHz üzerindedir.
● Ana Vokal (Lead Vocal): Kazanç aralığı: 200-500Hz; 2K-5KHz; Azaltma aralığı: 50Hz altı, 12KHz üstü.
● Yaylılar (Strings): +: Ana vokal ile aynı; -: Yok.
● Akustik Gitar: +: 10K-12KHz; -: 100Hz altı.
● Elektro Gitar: +: 150-300Hz; 2K-5K; -: 150Hz altı.
● Hi-hat: +: 10KHz üstü; -: 100Hz altı.
● Tom (Toms): +: 100-300Hz; 2K-6KHz; -: 60Hz altı.
4、Sıkıştırma (Compress): Bu efektin işlevi ve anlamını "dengeleme" kavramı üzerinden anlamak mümkündür, fark şudur: Dengeleme sesin belirli frekans bantlarındaki seviyesini artırır veya azaltırken, sıkıştırma sesin farklı bölümlerindeki seviyeyi hedefler. Yani, bir ses parçasında belirli bir eşiğin altında kalan bölümlerin seviyesini yumuşak bir şekilde artırabilir (diğer bölümler sabit kalır); belirli bir eşiğin üzerindeki bölümlerin seviyesini yumuşak bir şekilde azaltabilir (diğer bölümler sabit kalır) veya her ikisini aynı anda yapabilir. Basitçe söylemek gerekirse, ses seviyelerini dengelemektir.
5、Reverb (Yankı): Basitçe söylemek gerekirse, sesin artçıl yankısıdır, ses kaynağının bir mekanda yansıyan sesidir. Uygun şekilde ayarlanmış reverb, ses kaynağını daha gerçekçi ve mekansal bir şekilde yeniden üretebilir, aynı zamanda düzeltme ve güzelleştirme işlevi de görebilir.
6、Koro (Chorus): Burada bahsedilen koro efekti, çok sayıda insanın korosu değil, sesin katmanlanması anlamına gelir. Orijinal sesi daha geniş ve dolgun hale getirebilir.
7、Gecikme (Delay): Ses kaynağının süresini uzatır. Reverb'den farklıdır; reverb yankı iken, delay orijinal sesin doğrudan tekrarlarıdır. Koro efektinden de farklıdır; koro sadece sesin üst üste binmesidir, oysa delay bir kayma ve uzama hissi verir.
8、Perde Değişimi (Pitch): Bir ses parçasının perdesini değiştirir, tiz veya pes yapar.
9、Hız Değişimi (Stretch): Bir ses parçasının süresini (dalga formu uzunluğunu) değiştirir, böylece müzik hızı değişir.
10、Pan (Ses Pozisyonu): Sesin iki boyutlu uzaydaki konumlandırması (stereo sol-sağ konumlandırma).
11、Surround (Çevresel Ses): Aynı zamanda stereo kaydırma olarak da bilinir, sesin iki boyutlu uzaydaki konumunun sürekli değişmesini sağlar.
12、Fade In/Fade Out (Ses Açma/Kapama): Sesi yoktan var etmek veya vardan yok etmek (yani ses seviyesinde kademeli değişim).
13、Sessizlik (Silence): Yani ses yok, dalga formu genliğini sıfırlar.
14、Eko (Echo): Sesin yansıması.
15、Konvolüsyon (Convolution) (Dijital Konvolüsyon): Elektronik hissi çok güçlü reverb ve eko karışımı.
16、Ses Alanı Genişletme (Expand): Yani stereo güçlendirme, ses alanının kapsamını genişletir.
17、Sınırlama (Limit): Ses seviyesi belirlenen bir değeri aşan bölümleri, o ayarlanan değere sınırlar.
18、Daha birçok ses efekti vardır, örneğin: Exciter (Eksayter), Flanger (Flencer), Distortion (Distorsiyon), Wahwah (Vavah) vb. Spesifik uygulamalar ve işlemler ikinci bölümde anlatılacaktır.
1、Ses Seviyesi (Volume): Bu konuda fazla söze gerek yok sanırım? Yazılım ses seviyesini ayarlarken genellikle üç yaygın yöntem kullanılır: birincisi sürgülü düğme (potansiyometre); ikincisi yüzde; üçüncüsü desibel (dB) değerini artırma/azaltma. Bir diğer yöntem ise, kırpma distorsiyonu (clipping) oluşmamasını garanti ederken, ses seviyesini mümkün olan en yüksek seviyeye ayarlamaktır.
2、Gürültü Azaltma (Noise Reduction): Cihaz gürültüsü, ortam gürültüsü, p sesi (popping), patlama sesi (plosive) gibi istenmeyen parazitlerin azaltılması veya ortadan kaldırılması. Genellikle FFT örnekleme gürültü azaltma, gürültü kapısı (noise gate) kullanma, dengeleme ayarlama gibi yöntemler kullanılır.
3、Dengeleme (Equalizer): Belirli frekans bantlarındaki ses seviyesini artırma veya azaltma. Bildiğimiz gibi, duyabildiğimiz veya duyamadığımız her sesin kendi titreşim frekansı vardır; frekans ne kadar küçükse perde o kadar düşük, frekans ne kadar büyükse perde o kadar yüksektir. Bas sınıfı enstrümanların (viyolonsel, BASS vb.) ana frekansları genellikle 30-300Hz arasındadır, insan sesinin ana frekansları ise 60-2000Hz (2KHz, 1KHz=1000Hz) arasındadır. Genellikle, bir ses tek bir özel frekans tarafından oluşturulmaz; yani kaydettiğimiz bir ses parçası, birçok frekans bandından oluşur (temel ses frekans bandı ve harmoniklerin frekans bandı). Örneğin, kadın sesinin temel frekansı 200Hz-2KHz arasındayken, harmonikleri 8-10KHz'e kadar genişleyebilir, enstrümanlar için de durum aynıdır.
Çoğu zaman, gerekli dengeleme işlemlerini yapmamız gerekir; örneğin, keman tonunun parlaklığını öne çıkarmak için yüksek frekans aralığını artırmak, BASS ve bas davul için ise düşük frekansları uygun şekilde artırıp yüksek frekansları azaltmak gerekir. Özellikle çok sayıda ses katmanı (enstrüman) olduğunda, dengeleme daha da önem kazanır, çünkü tüm eserin ses katmanlarını net ve berrak hale getirir, bulanıklığı önler.
Dengelemenin diğer iki önemli kullanımı: (1) Gürültüyü azaltmak (genellikle kayıt sırasında miks masasının dengeleyicisi kullanılarak ön efekt olarak uygulanır); (2) Yeni tonlar yaratmak.
Aşağıda, referans olması için bazı yaygın enstrüman ve insan sesleri için EQ kazanç/azaltma aralıklarını basitçe veriyorum:
● Gitar ve insan sesinin ana frekans bandı yaklaşık olarak 200Hz-2KHz arasındadır.
● Trampet (Snare) vuruşu (attack): 5K-7K, gövde rezonansı: 160-400Hz; Zil (Hi-hat) ise 10KHz üzerindedir.
● Ana Vokal (Lead Vocal): Kazanç aralığı: 200-500Hz; 2K-5KHz; Azaltma aralığı: 50Hz altı, 12KHz üstü.
● Yaylılar (Strings): +: Ana vokal ile aynı; -: Yok.
● Akustik Gitar: +: 10K-12KHz; -: 100Hz altı.
● Elektro Gitar: +: 150-300Hz; 2K-5K; -: 150Hz altı.
● Hi-hat: +: 10KHz üstü; -: 100Hz altı.
● Tom (Toms): +: 100-300Hz; 2K-6KHz; -: 60Hz altı.
4、Sıkıştırma (Compress): Bu efektin işlevi ve anlamını "dengeleme" kavramı üzerinden anlamak mümkündür, fark şudur: Dengeleme sesin belirli frekans bantlarındaki seviyesini artırır veya azaltırken, sıkıştırma sesin farklı bölümlerindeki seviyeyi hedefler. Yani, bir ses parçasında belirli bir eşiğin altında kalan bölümlerin seviyesini yumuşak bir şekilde artırabilir (diğer bölümler sabit kalır); belirli bir eşiğin üzerindeki bölümlerin seviyesini yumuşak bir şekilde azaltabilir (diğer bölümler sabit kalır) veya her ikisini aynı anda yapabilir. Basitçe söylemek gerekirse, ses seviyelerini dengelemektir.
5、Reverb (Yankı): Basitçe söylemek gerekirse, sesin artçıl yankısıdır, ses kaynağının bir mekanda yansıyan sesidir. Uygun şekilde ayarlanmış reverb, ses kaynağını daha gerçekçi ve mekansal bir şekilde yeniden üretebilir, aynı zamanda düzeltme ve güzelleştirme işlevi de görebilir.
6、Koro (Chorus): Burada bahsedilen koro efekti, çok sayıda insanın korosu değil, sesin katmanlanması anlamına gelir. Orijinal sesi daha geniş ve dolgun hale getirebilir.
7、Gecikme (Delay): Ses kaynağının süresini uzatır. Reverb'den farklıdır; reverb yankı iken, delay orijinal sesin doğrudan tekrarlarıdır. Koro efektinden de farklıdır; koro sadece sesin üst üste binmesidir, oysa delay bir kayma ve uzama hissi verir.
8、Perde Değişimi (Pitch): Bir ses parçasının perdesini değiştirir, tiz veya pes yapar.
9、Hız Değişimi (Stretch): Bir ses parçasının süresini (dalga formu uzunluğunu) değiştirir, böylece müzik hızı değişir.
10、Pan (Ses Pozisyonu): Sesin iki boyutlu uzaydaki konumlandırması (stereo sol-sağ konumlandırma).
11、Surround (Çevresel Ses): Aynı zamanda stereo kaydırma olarak da bilinir, sesin iki boyutlu uzaydaki konumunun sürekli değişmesini sağlar.
12、Fade In/Fade Out (Ses Açma/Kapama): Sesi yoktan var etmek veya vardan yok etmek (yani ses seviyesinde kademeli değişim).
13、Sessizlik (Silence): Yani ses yok, dalga formu genliğini sıfırlar.
14、Eko (Echo): Sesin yansıması.
15、Konvolüsyon (Convolution) (Dijital Konvolüsyon): Elektronik hissi çok güçlü reverb ve eko karışımı.
16、Ses Alanı Genişletme (Expand): Yani stereo güçlendirme, ses alanının kapsamını genişletir.
17、Sınırlama (Limit): Ses seviyesi belirlenen bir değeri aşan bölümleri, o ayarlanan değere sınırlar.
18、Daha birçok ses efekti vardır, örneğin: Exciter (Eksayter), Flanger (Flencer), Distortion (Distorsiyon), Wahwah (Vavah) vb. Spesifik uygulamalar ve işlemler ikinci bölümde anlatılacaktır.