Konuşmalarda Ses Netliği Nasıl Artırılır
Müzikteki ses iyileştirme etkilerinden sıkça bahsederiz, ancak ses işleme sistemleri için konuşma sırasındaki ses iyileştirme de temel işlevlerinden biridir. Ancak yalnızca hoparlörlerin ses seviyesini yükseltmek yeterli değildir, ses netliğinin korunması da son derece önemli bir konudur. Aşağıda, ses netliğini etkileyen bazı faktörleri açıklayacağız.
Öncelikle sesin temel özelliklerini tartışalım. İnsan konuşma sesi, 100-400Hz temel frekans bandında yer alır. Genellikle erkeklerin ortalama konuşma frekans bandı 100Hz civarında, kadınların ise 200Hz civarındadır. Bu frekans bandının tam katları aralığında "formant" adı verilen sesler ortaya çıkar ve bunlar ünlü harf seslerini oluşturur. 2kHz ile 9kHz arasında ise sıklıkla darbe benzeri harmonikler oluşur. Dolayısıyla tüm frekans bandını işlememize gerek yoktur, yalnızca konuşma netliğini artırmak için belirli bantlara odaklanmak yeterlidir. Örneğin telefon görüşmelerinde yalnızca 300Hz ila 3kHz arası işlenir. Fabrikalar gibi gürültülü ortamlarda, ses güçlendirme sistemlerinin genellikle 1kHz ila 4kHz aralığına odaklanmasının nedeni, konuşma enerjisinin büyük kısmının bu bantta yoğunlaşmasıdır.
Ek olarak, ses netliğini etkileyen üç temel faktör daha vardır.
Gürültü Temeli: İdeal olarak, gürültü temeli, konuşma sesinin normal seviyesinin altında olmalıdır, örneğin 25 dB gibi. Ortam gürültüsü yaklaşık 15 dB ise ve konuşma ses seviyesinin altındaysa, dinleyiciler ortamın gürültülü olduğundan şikayet etseler bile konuşmanın doğru şekilde anlaşılması sorun olmaz. Ancak, konuşma ses seviyesinin gürültü seviyesine oranı çok düşerse, dinleyiciler konuşmacının sesini algılamakta zorlanacaktır. Bu durumda ses sisteminin işlemesiyle konuşma netliği artırılabilir.
Toplam Ses Basınç Seviyesi (SPL): Genellikle ses yükseltme için bir üst sınırımız vardır. Yüz yüze konuşmalarda ses seviyesi tipik olarak 60-65 dB aralığındadır, ancak çoğu ses güçlendirme sistemi 70-75 dB aralığında çalışır. Konuşmacının sesi 85 dB veya 90 dB üzerine çıkarılırsa, netlikte çok az bir iyileşme olurken, dinleyiciler sesin çok yüksek olduğundan şikayet edeceklerdir. Ses seviyesi oldukça yüksek olsa bile netlik önemli ölçüde artmaz ve çoğu dinleyici aşırı yüksek ses nedeniyle rahatsızlık duyar.
EQ (Ekolayzır): Basit denge ayarları (EQ) yaparak konuşmacının ses netliğini önemli ölçüde artırabilirsiniz. İlk olarak, 80 veya 100 Hz altındaki frekanslara bir alçak geçiren filtre (high-pass filter) uygulayarak konuşmadaki uğultuyu (hum) azaltabilirsiniz. Konuşmacının sesi genizden geliyorsa (burun tıkanıklığı efekti) veya fazla hava üflemeli (popping) ise, 500-800Hz civarında bir kesme (cut) yapabilirsiniz. Tam tersi, ses çok boğuk (boomy) ya da tiz ıslıklı (sibilant) ise, 10 kHz civarında bir artış (boost) uygulayabilirsiniz. Çok ince ve cılız sesler için ise 100Hz (erkek) veya 200Hz (kadın) civarında bir artış yapılabilir.
Öncelikle sesin temel özelliklerini tartışalım. İnsan konuşma sesi, 100-400Hz temel frekans bandında yer alır. Genellikle erkeklerin ortalama konuşma frekans bandı 100Hz civarında, kadınların ise 200Hz civarındadır. Bu frekans bandının tam katları aralığında "formant" adı verilen sesler ortaya çıkar ve bunlar ünlü harf seslerini oluşturur. 2kHz ile 9kHz arasında ise sıklıkla darbe benzeri harmonikler oluşur. Dolayısıyla tüm frekans bandını işlememize gerek yoktur, yalnızca konuşma netliğini artırmak için belirli bantlara odaklanmak yeterlidir. Örneğin telefon görüşmelerinde yalnızca 300Hz ila 3kHz arası işlenir. Fabrikalar gibi gürültülü ortamlarda, ses güçlendirme sistemlerinin genellikle 1kHz ila 4kHz aralığına odaklanmasının nedeni, konuşma enerjisinin büyük kısmının bu bantta yoğunlaşmasıdır.
Ek olarak, ses netliğini etkileyen üç temel faktör daha vardır.
Gürültü Temeli: İdeal olarak, gürültü temeli, konuşma sesinin normal seviyesinin altında olmalıdır, örneğin 25 dB gibi. Ortam gürültüsü yaklaşık 15 dB ise ve konuşma ses seviyesinin altındaysa, dinleyiciler ortamın gürültülü olduğundan şikayet etseler bile konuşmanın doğru şekilde anlaşılması sorun olmaz. Ancak, konuşma ses seviyesinin gürültü seviyesine oranı çok düşerse, dinleyiciler konuşmacının sesini algılamakta zorlanacaktır. Bu durumda ses sisteminin işlemesiyle konuşma netliği artırılabilir.
Toplam Ses Basınç Seviyesi (SPL): Genellikle ses yükseltme için bir üst sınırımız vardır. Yüz yüze konuşmalarda ses seviyesi tipik olarak 60-65 dB aralığındadır, ancak çoğu ses güçlendirme sistemi 70-75 dB aralığında çalışır. Konuşmacının sesi 85 dB veya 90 dB üzerine çıkarılırsa, netlikte çok az bir iyileşme olurken, dinleyiciler sesin çok yüksek olduğundan şikayet edeceklerdir. Ses seviyesi oldukça yüksek olsa bile netlik önemli ölçüde artmaz ve çoğu dinleyici aşırı yüksek ses nedeniyle rahatsızlık duyar.
EQ (Ekolayzır): Basit denge ayarları (EQ) yaparak konuşmacının ses netliğini önemli ölçüde artırabilirsiniz. İlk olarak, 80 veya 100 Hz altındaki frekanslara bir alçak geçiren filtre (high-pass filter) uygulayarak konuşmadaki uğultuyu (hum) azaltabilirsiniz. Konuşmacının sesi genizden geliyorsa (burun tıkanıklığı efekti) veya fazla hava üflemeli (popping) ise, 500-800Hz civarında bir kesme (cut) yapabilirsiniz. Tam tersi, ses çok boğuk (boomy) ya da tiz ıslıklı (sibilant) ise, 10 kHz civarında bir artış (boost) uygulayabilirsiniz. Çok ince ve cılız sesler için ise 100Hz (erkek) veya 200Hz (kadın) civarında bir artış yapılabilir.